Felsefenin, antropolojinin, psikolojinin ve insani ve doğal yönün diğer bilgi alanlarının gelişmesinden doğan şu anki genelleme anına “bilinç” (eş-bilgi) terimi, zihinsel yansıma ve ortak eylemin en üst seviyesi olarak anlaşılabilir. Bazı naif antroposentristler bu gelişim düzeyinin sadece insan toplumunun temsilcilerinde mümkün olduğunu düşünmektedir. Bu arada, doğa bilimlerine daha aşina olan bilim adamları da böyle olmayacaktı.
En genel formda, sistematik-pragmatik bir bakış açısından, bilinç, bilinçli öznenin iç gözünden önce ortaya çıkan ve onun pratik ve zihinsel aktivitesini önceden belirleyen kalıcı olarak değişen duyumlar, duyusal ve zihinsel imgelerden oluşan bir koleksiyondur.
Bilincin özellikleri, psikolojinin bazı bölümlerinde ve diğer bilgi alanlarında da çalışılmaktadır.
Psikolojide bilincin özellikleri
İnsan bilincinin çeşitli temel psikolojik özelliklerini ayırt edebiliriz:
- Kişinin bilinci (bilinçli bir özne olarak), aktiviteyi zorunlu olarak ayırır, çoğu, eylem anında öznenin içsel durumunun özgül özgüllüğüyle koşullandırılır. Çoğu durumda, denek, hedefe ulaşmak için aktiviteleri olan belirli bir hedefe ve ardışık vektörlere sahip olduğu söylenebilir.
- Nesnenin içkin bilinçliliği, yani, bazılarına odaklanılması (zorunlu olarak maddi dünyanın bir nesnesi değil, kesin olarak spesifik değil). Bilinç, herhangi bir olgunun ya da düşüncenin daima farkındalığıdır (ya da farkındalık ve başka bir konu ya da grupla iletişim, hatta birlikte-farkında olma).
- Bilinç, sürekli yansıma ile karakterize edilir, yani öznenin sürekli bir kendini gözlemleme süreci vardır. Konu, bilincin ve özdeşliğin varlığından haberdar olabilir.
- Bilinç, esas olarak motivasyon ve değer niteliğindedir (en azından Avrupalılar arasında). Elbette, şu an için, insan hakkındaki bilginin gelişmesi saf, kaba ve düzdür, bilincin her zaman motive olduğunu düşünmek boşuna olacaktır.
Geçtiğimiz yüzyılın ortalarından bu yosunlu düşünce. Ancak, dünyamızdaki asıl meselenin her zaman amaç için çaba gösterdiği (amaç bir hedefin olmaması olsa bile), bu bağın tamamen maddi bir canlı organizmaya bağlı olduğu kesinlikle söylenebilir.
Bilincin diğer önemli özelliklerinin yanı sıra: doğruluk, soyutlama, genellik, seçicilik, dinamizm, çarpıklık, teklik ve bireysellik gibi tanımlanabilir. Genel olarak, bilincin dünyamızda yalnızca gerçek yaşamda düşünme özneleri içinde ortaya çıkmasına rağmen, idealin alanına atıfta bulunulduğu anlaşılmalıdır, çünkü imgeler, duyumlar ve anlamlar maddi nesneler olarak düşünülemez.